Interview met Julia Alegre en Maïté de Haan

Een microkosmos van wat er zou moeten gebeuren

Gesprekken over hete hangijzers moeten volgens Julia Alegre en Maïté de Haan niet alleen door politici of academici gevoerd worden. We zouden als mensen allemaal de moed moeten opbrengen om over existentiële kwesties met elkaar in gesprek te gaan. Open en eerlijk en zonder te shamen of te bekritiseren. Dat is wat ze met de vzw willen doen. Het debat openen: welke ervaringen hebben anderen, welke ideeën, hoe kunnen we daar samen mee aan de slag? Zo filosofeerden ze reeds over onder andere identiteit en seksualiteit. Met het Klimaatfestival doen ze dat nu over de klimaatcrisis.

Ze dienden hiervoor een project in bij burgerbegroting, kregen subsidies en stapten naar verschillende partners om meer schouders onder het project te krijgen. Zo ontwikkelden ze partnerships met onder andere 11.11.11 en Greenpeace. Maité is zelf lang vrijwilliger geweest bij Greenpeace en een van de bezielers van Students For Climate vorig jaar. Door Maité begon Julia na te denken over haar persoonlijke ecologische impact. Zo ispireerden ze elkaar en was Julia uiteindelijk nog eerder vegan dan Maité. Een micro-omwenteling zoals er een zou moeten plaatsvinden in de maatschappij.

Jongeren zoeken tegenwoordig volgens hen hard naar identiteit. Jongeren zitten vandaag in een lastig parket. Enerzijds wordt er van hen verwacht dat ze volwassen zijn en keuzes maken en verantwoordelijk zijn. Anderzijds worden ze ook bekeken als degenen die nog net niet volwassen genoeg zijn, als degenen die nog net niet de capaciteit hebben, nog net niet de autoriteit hebben om iets te zeggen, om keuzes te maken, om inspraak te hebben op het beleid. De keuzes van jongeren worden uitgesteld omdat volwassenen er nog niet klaar voor zijn. En door te denken dat ze er niet klaar voor zijn, worden ze er niet klaar voor.

Verbeelding kan hierbij soelaas bieden. Dat is alvast het centrale thema van het Klimaatfestival, geïnspireerd door het denken van filosofe en politiek denker Hannah Arendt. Politiek handen en oordelen waren essentieel in haar gedachtegoed. Bij politiek handelen en oordelen, verantwoordelijkheden die wij als burger hebben, speelt verbeelding een grote rol. Door verbeelding wordt namelijk handelen mogelijk.

En de klimaatproblematiek wordt nu net gekenmerkt door een probleem van verbeelding. Dat is volgens Maité en Julia tweeërlei. Enerzijds is er letterlijk het gebrek aan beelden van de problematiek. Dat wij geen beeld hebben van de magnitude en diepte van het probleem. Het probleem is zo groot dat we het niet kunnen bevatten. Een oplossing zou kunnen zijn om het proberen van in beelden te brengen van de problematiek, om die toch maar tastbaar te kunnen maken. Dat is wat ze willen proberen, laten zien in hoeveel verschillende facetten die problematiek tot uiting komt en ook letterlijk beelden voorzien: installaties, tentoonstellingen, woorden die die problematiek in beelden vangen.

Een tweede luik is dus verbeelding -wat verschilt van fantasie, waarin ze willen ingaan op de verbeelding, het zich inbeelden van andere wegen zoals Julia die nooit had nagedacht over haar vleesconsumptie, tot ze met een ander alternatief in aanraking kwam. Ze kon zich niet verbeelden dat het anders kon. Dat alternatief bestond aanvankelijk niet. Die alternatieven aanbieden door podcasts, tutorials, … en de toeschouwers zo proberen helpen een groener pad uit te stippelen. Voor het politieke handelen hebben we verbeelding nodig. Als je je niet kunt voorstellen dat je vegetarisch kunt leven, ga je ook die stap niet kunnen maken. Het gaat over perspectieven, een diversiteit aan perspectieven.

In het programma zitten veel perspectieven – en natuurlijk is dat nog niet volledig- maar Troebel probeerde zo gevarieerd mogelijk te selecteren. Middels een open call en samenwerking met partners haalden ze inspiratie uit de meest verschillende hoeken. Zo kunnen toeschouwers een lichtinstallatie bezoeken van verloren en achtergelaten visnetten waarin zeedieren verstrengeld geraken, toeschouwers kunnen een klimaatwoordenboek bekijken dat uiting wil geven aan emoties van Brusselse jongeren, er is een workshop om kleren te recycleren en te upcyclen, een filosofische podcast over hoe je mensen aanzet tot handelen met verhalen over burgerinitiatieven, er is een podcast over waarom er zonnepanelen op schooldaken worden geplaatst en hoe kinderen daarbij worden betrokken, er is een film over hoe gemeenschappen vluchten voor de klimaatverandering, een kortfilm van Michaël R. Roskam met Jules Praat (Jan Decleir) die met zijn kleindochter terugkijkt naar hoe het allemaal begon, je kan mee staan op het Greenpeace-ship ‘The Arctic Sunrise’, er is een podcast uit naam van de natuur voor biodiversiteit, je kan mee teruggaan met activisten naar 2013 om op het Noordpoolgebied te protesteren tegen de komst van een boorplatform, er is zelfs een muziekgroep met zelfgemaakte instrumenten uit schroot.

Genoeg invalshoeken om nog maar eens duidelijk te maken dat wat we nu meemaken al veel langer gaande is en dat andere mensen daar al veel langer de impact van voelen dan wijzelf. Dat aspect willen ze namelijk zeker in de kijker zetten; dat klimaatverandering voor veel gemeenschappen, landen, mensen al heel lang een zware en complexe realiteit is. De tijd is bovendien nu. ‘Het is een hot topic’ zegt Maïté – ‘ondanks de slechte woordkeuze’ voegt ze eraan toe. Hadden ze dit vier jaar geleden georganiseerd, zou er veel minder interesse geweest zijn. En ergens ligt er aan de grondslag volgens hen ook een filosofische vraag: hebben we empathie nodig om het probleem deftig aan te pakken? Als in: moeten we wachten tot Antwerpen overstroomt, tot we geen water meer hebben, tot we hittegolven van maandenlang meemaken, tot we voedsteltekorten hebben voordat wij gaan handelen? Of moeten we andere vormen van empathie cultiveren waardoor we de klimaatproblematiek serieuzer gaan nemen dan we nu doen.

Bijvoorbeeld één van de vragen die ze stelden bij de activiteit van Greenpeace: kunnen we het pas opbrengen voor die ijsbeer wanneer we er oog in oog mee hebben gestaan? Zijn we pas bereid verder te gaan in de klimaatstrijd als we empathie hebben voor de ijsbeer, als we ons kunnen inbeelden wat die ijsbeer meemaakt? Zoals het nu lijkt, denken ze van wel. En als alles dan overstroomt, is het dan te laat vragen ze zich luidop af? Het is nu al te laat, denken ze luidop. En als het dan te laat is, voor wie is het dan te laat? Voor de mensheid? Voor de planeet? ‘Hoedanook,’besluit Julia met de gedachte dat …

...samen met het mogelijke vergaan van de mensheid, dat wij in beperkte mate hebben veroorzaakt – nee, in grote mate- nemen wij zo verschrikkelijk veel met ons mee. Alle diersoorten... Alle planten...

Het is zo triest om te denken hoe duidelijk de natuur nu spreekt en hoe pertinent de mens weigert te luisteren. (Victor Hugo)

En waarom in Het Bos?
Maité organiseerde reeds een filmfestival in Het Bos en toen ze de plannen voor het Klimaatfestival voorstelden, hield Het Bos gewoon direct vijf dagen lang de hele agenda vrij. Ze vonden dat fantastisch. Voor hen is dat een ongelooflijk gebaar van vertrouwen waarvoor ze heel dankbaar zijn. Voor hen is niets vergelijkbaar met het Bos. Vijf dagen lang werd er voor hen en voor het klimaat plaats vrijgehouden, na het drinken van één koffie, dat vonden en vinden ze nog steeds fantastisch.

• Klimaatfestival Antwerpen van 14 t/m 18 oktober 2020 in Het Bos